Tüp bebek tedavisi, çocuk sahibi olmak isteyen binlerce çift için bir umut kapısı. Ancak bu tedavi sürecinde çiftlerin en çok merak ettiği ve talep ettiği konuların başında tüp bebekte cinsiyet seçimi geliyor. Peki, günümüz teknolojisi bu isteği gerçekleştirebiliyor mu? Preimplantasyon Genetik Tanı (PGT) yöntemi bu süreçte nasıl bir rol oynuyor ve Türkiye’deki yasal durum nedir? İşte bu karmaşık ve önemli konu hakkındaki tüm detaylar.
Cinsiyet Seçimi Bilimsel Olarak Mümkün mü?
Evet, bilimsel ve teknik olarak tüp bebekte cinsiyet seçimi mümkündür. Bebeğin cinsiyetini belirleyen ana faktör, babadan gelen sperm hücresinin taşıdığı kromozomdur (X veya Y). Tüp bebek (IVF) sürecinde kullanılan bir yöntem sayesinde, embriyonun cinsiyeti anne rahmine transfer edilmeden önce tespit edilebilmektedir.
Anahtar Yöntem: Preimplantasyon Genetik Tanı (PGT)
PGT, aslında tüp bebek tedavisinin başarısını artırmak ve genetik hastalıkları önlemek amacıyla geliştirilmiş bir tekniktir. Bu yöntemde:
- Tüp bebek yöntemiyle elde edilen embriyolardan, rahim içerisine transfer edilmeden önce çok küçük bir hücre örneği (biyopsi) alınır.
- Alınan bu hücreler, genetik laboratuvarında detaylıca incelenir.
- Bu analiz sırasında embriyonun sağlıklı olup olmadığı kontrol edilirken, aynı zamanda embriyonun cinsiyeti (XX veya XY kromozom yapısı) da %99’un üzerinde bir doğrulukla belirlenebilir.
- Eğer cinsiyet seçimine yasal izin varsa, istenen cinsiyete sahip sağlıklı embriyolar seçilerek anne rahmine transfer edilir.
Türkiye’de Tüp Bebekte Cinsiyet Seçimi Yasal mı?
Türkiye Cumhuriyeti’ndeki mevcut yönetmelikler ve etik kurallar gereği, tüp bebek tedavisinde “isteğe bağlı” veya “sosyal amaçlı” cinsiyet seçimi yasal değildir ve kesinlikle yapılmamaktadır.
Hangi Durumlarda Cinsiyet Belirlenebilir? (İstisnalar)
Türkiye’de cinsiyetin belirlenmesi ve dolayısıyla embriyo seçimi, yalnızca zorunlu tıbbi nedenlerin varlığında etik ve yasal kabul edilir. Bu istisnai durumlar şunlardır:
- Cinsiyete Bağlı Kalıtsal Hastalıklar: Ailede yalnızca kız ya da yalnızca erkek çocuklara geçen (X veya Y kromozomuna bağlı) ciddi bir genetik hastalık riski varsa (örneğin, hemofili, Duchenne Musküler Distrofi vb.).
- Bu durumda amaç, cinsiyet seçimi yapmak değil, hastalığın embriyoya aktarılmasını önlemektir. Sağlıklı olan ve hastalığı taşımayan (bu da genellikle belirli bir cinsiyet anlamına gelir) embriyo transfer edilir.
Özetle, Türkiye’de “Aile Dengesi” veya “Kişisel Tercih” gibi tıbbi olmayan nedenlerle cinsiyet seçimi talepleri yasal olarak karşılanmaz.
Yurt Dışında Cinsiyet Seçimi
Türkiye’de yasal kısıtlamalar bulunması nedeniyle, bazı çiftler tüp bebekte cinsiyet seçimi için yurt dışındaki merkezlere yönelmektedir.
- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC): Cinsiyet seçimi, Türkiye’ye göre daha esnek kurallarla ve yasal olarak yapılabilmektedir. Genellikle “aile dengeleme (family balancing)” amacıyla tercih edilmektedir.
- Diğer Ülkeler: Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere (tıbbi nedenler dışında kısıtlı), Rusya ve bazı Uzak Doğu ülkelerinde de farklı yasal düzenlemelerle cinsiyet seçimi hizmeti sunulabilmektedir.
Ancak unutulmamalıdır ki, yurt dışında yapılan her türlü tıbbi işlemde ülkenin yasal düzenlemeleri ve etik standartları geçerlidir.
Sıkça Sorulan Sorular
1. PGT ile Cinsiyet Seçimi Başarı Oranı Nedir?
PGT yöntemi ile embriyonun cinsiyetinin belirlenme doğruluğu %99.9 gibi çok yüksek bir orandadır. Ancak tüp bebek tedavisinin genel başarı oranı (gebelik elde etme şansı) kadının yaşı ve embriyonun kalitesi gibi faktörlere bağlıdır.
2. Cinsiyet Seçiminde Başka Yöntemler Var mı? (MicroSort vb.)
- MicroSort: Sperm ayırma prensibine dayanan bir tekniktir. Ancak bilimsel etkinliği ve güvenirliği PGT kadar yüksek olmadığı için popülerliği azalmıştır. Türkiye’de yasal değildir.
- Diyet veya Zamanlama Yöntemleri: İnternette dolaşan diyet, ilişki zamanlaması gibi yöntemlerin bilimsel hiçbir dayanağı yoktur ve bebeğin cinsiyetini belirleme konusunda kanıtlanmış bir etkisi bulunmamaktadır.
3. Cinsiyet Seçimi Etik Bir Sorun mudur?
Evet, tüp bebekte cinsiyet seçimi dünya genelinde etik tartışmalara neden olan bir konudur. Temel endişeler, potansiyel cinsiyet ayrımcılığına yol açması ve tıbbın temel amacından sapmasıdır. Bu nedenle birçok ülke, tıbbi zorunluluk dışında bu uygulamaya kısıtlamalar getirmiştir.
